De binnenkant van het Woudagemaal is allesbehalve ingetogen.
Een blogger als ik wil graag kennis delen. Maar ook het uitlokken van discussies hoort tot de taak van een weblogmaker. Wel moet de uitkomst van die discussie zijn ‘de blogger heeft toch gelijk’.
Vorige week meldde ik dat het gebouw van het Woudagemaal is opgetrokken in de stijl van de Amsterdamse school. Niet waar, twitterde een zekere @choufke. Volgens hem is het gebouw vel te ingetogen voor de Amsterdamse school.
Berlage
Later werk van Berlage doet al wat 'moderner' aan.
Dat het gemaal in deze stijl is opgetrokken, beweert in elk geval de website van de Unesco-site zelf. Die zouden het moeten kunnen weten, zou je haast denken. Maar zij beweren op de site ook, dat Berlage een adept van die Amsterdamse school is.
@Choufke stelt terecht, dat de Amsterdamse school juist een reactie is op de rationele architectuur van Hendrik Berlage. Dat bevestigt niet alleen Wikipedia, maar ook een aantal architectuurgidsen die ik heb liggen. Hoe zit het nu?
Im- en expresionisme
Laten we eerst eens kijken wat de Amsterdamse School nu precies is. Het is een bouwstijl, die zich afzet tegen het idee van pure zakelijkheid. Maar het zet zich ook af tegen alle neo-stijlen, die in de negentiende eeuw gangbaar waren. Het is een stroming met allerlei im- en expressionistische vormen. Dit beweert Wikipedia, maar ook de Architectuurgids van Nederland door A. Stenchlak, om maar eens wat te noemen.
De bouwstijl is na 1910 ontstaan, aldus Wiki. Datzelfde Wikipedia noemt het Woudagemaal ook als voorbeeld van de Amsterdamse Schoolstijl. Maar is het gebouw dan inderdaad niet te strak en rechttoe rechtaan voor deze stijl?
Sober
Amsterdams Schoolvoorbeeldje
Nee. Wie het gebouw van dichtbij bekijkt, zal zeker de eenvoudige versieringen op de horizontaal ingedeelde gevel zien. Ook aan de binnenkant van het gebouw is de heel wat stijl te herkennen. Het is niet het meest frivole gebouw in zijn soort, maar vergelijk het eens met gebouwen van Berlage uit die tijd. Die ogen voor ons al een stuk ‘moderner’.
Het Woudagemaal is een relatief sober voorbeeld van een niet-sobere stijl. Maar het is er wel een.
Bron Foto's: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Wikimedia
Monumentje! 
Pingback: De mooiste watertorens van Nederland: Top 5 « Monumentje!
Pingback: Amsterdamse School en Woudagemaal: ‘final thought’ « Monumentje!
Om even terug te komen op mijn vorige reactie. Ook buiten Amsterdam, in bijna elke middelgrote gemeente zijn
daarvan nu nog de voorbeelden te zien. Tegenwoordig zie ik op internet ook veel makelaars panden aanbieden die in de stijl (of in de geest?) van de Amsterdamse School zijn gebouwd.
Maar verdient alles wat zich ogenschijnlijk aan ons aandient als
Amsterdamse School die naam ook? Bestaat het gevaar
niet dat we alle opvallende bakstenen partijen, verticaal geplaatste dakpannen, en dergelijke als Amsterdamse School gaan kwalificeren?
Wat zijn de criteria en waar liggen de grenzen?
Zeer interessante discussie. Mijn vraag is deze: waarom heeft men de ontwerper van het gebouw toen niet gevraagd om zijn visie.
Ik weet dat je op basis van gevoel en intuitie geen wetenschappelijk oordeel kunt vellen over de bouwstijl van het wouda-gemaal, maar voor mij is het te rationalistisch en te weinig expressief en uitbundig om door te gaan voor de AS, zelfs ook niet voor een latere versie van de AS (dat was na 1930).
Overigens is er voor AS-bewonderaars onlangs een startpagina verschenen:
h http://amsterdamse-school.startpagina.nl
Woudagemaal geen Amsterdamse School.
Ik zag dat op uw blog een interessante discussie gaande was over kenmerken van de Amsterdamse School. Ook ik verbaas mij vaak over het overal maar toepassen van de term voor gebouwen uit alle tijden. Als nu zelfs de Unesco, toch een bewonderenswaardige organisatie in mijn ogen een fout maakt, door het gemaal Amsterdamse School te noemen, dan vind ik het leuk om mij ook in de discussie te bemoeien.
De Amsterdamse School is een zeer romantische term die voor menigeen associaties oproept met mooie en bijzondere architectuur uit de periode 1900/1935. Echter, hoewel het gemaal absoluut mooi en bijzonder is, is het zeker geen Amsterdamse School. Het heeft inderdaad, zoals hierboven ook al eens aangewezen meer kenmerken van een Berlagiaanse stijl.
Allereerst wil ik voorop stellen dat ik geen kritiek wil leveren op uw blog, ik kom hier regelmatig om te kijken of u weer iets nieuws post. Ik ben echter van mening
Voor mijn betoog wil ik eerst ingaan op de Amsterdamse School, een bouwstijl die in zijn pure vorm relatief kort heeft bestaan (1915-1930) en zich uit in het verlangen van de architecten om andere, spectaculaire architectuur te maken, waar de inpiratie vaak uit exotische, natuurlijke of juist geometrische komen. Vaak ook allemaal door elkaar. Het is een puur irrationele stijl die het moet hebben van . Uiterlijke kenmerken zijn de vaak compositorisch unieke gevels, die bestaan uit vlakken, vormen (veel rond, maar ook als kubussen) en ramen in bijzondere vormen en het creatief gebruik van baksteen om (behalve vanwege het uiterlijk) versieringen te maken. De Amsterdamse School archtitecten trokken hun trots uit het vinden van een bijzondere steen met een nog niet vertoonde kleur of het gebruik van materialen op niet gangbare maniern. Kijk bijvoorbeeld naar Het Schip in de Spaarndammerbuurt en de Dageraad in de Pijp, beide in Amsterdam. Maar andere minder spectaculaire voorbeelden, zoals de scholen van Kruyswijk laten deze elementen zien.
Het gemaal, en ook ik moet bekennen dat ik het alleen van plaatjes ken, bezit geen kenmerken die zo typisch zijn voor de Amsterdamse School. Er zijn geen rondingen te zien, geen asymmetrische hoekpartijen, geen compositie van vormen, geen bijzondere ramen en geen bijzondere uitsteeksels gemaakt van bakstenen. Het gemaal doet, met de geglazuurde stenen, het, hoewel sierlijk, toch rationele smeedijzerwerk en de algehele opbouw veel sterker denken aan gebouwen zoals de Beurs van Berlage, de Burcht van Berlage of het station van Haarlem. Gebouwen die iets voorlopen op de Amsterdamse School. Ook de compositie is (voor die tijd) zeer traditioneel: zadeldaken en een regelmatige, ritmische gevel: elementen waar de Amsterdamse School zich juist tegen verzette. De discussie in de tijd tussen de Berlagianen en de Amsterdamse School architecten was in die tijd hevig en de stijlen zijn ondanks enkele overeenkomsten (de tijd, gebruik van bakstenen) totaal anders van idee.
Vóór 1915 zijn gebouwen te vinden die vaak ook tot de Amsterdamse School behoren, maar ook eigenschappen hebben die doen denken aan de Art Nouveau. Feitelijk is de stroming hier echter nog niet tot volledige uiting gekomen en kan worden gezien als een vroege fase in de beweging. Zo is het scheepvaarthuis (1912-1916), dat algemeen wordt gezien als het eerste gebouw van deze stijl heel anders van concept dan Het Schip in de Spaarndammerbuurt. Echter, ook hier behoort het gemaal niet toe, omdat het het spel van bakstenen en irrationaliteit mist.
Ik ben van mening dat het Woudagemaal geen Amsterdamse School is. Als de Unesco het gebouw als Amsterdamse School heeft betiteld, zij hier een fout hebben gemaakt. Een fout die overigens zeer vaak en gemaakt wordt, ook door architectuurhistorici.
Ik ben zelf architectuurhistoricus met een voorliefde voor de Amsterdamse School. Ik ben tevens redacteur op een recent opgestart blog over de Amsterdamse School (SPQA-AM.blogspot.com), waar ik artikelen over deze beweging publiceer. Kom vooral eens kijken
Woudagemaal Amsterdamse School? Het andere definitieve antwoord.
Het kan verkeren. Je plaatst een kleine reactie op een tweet in je timeline, en voor dat je het weet zit je midden in een discussie over architectuurstromen en stijlkenmerken. Mooie discussies als je het mij vraagt. Hoewel ik natuurlijk ook mijn eigenwijsheid heb, ben ik daarbij zeker bereid om toe geven als ik er eens naast zit. Ik ben immers ook maar niets meer of minder dan een goedbedoelende amateur-liefhebber van onder andere architectuur en stedenbouw. Het is echter jammer als je daarbij door de blogger in een zelfverklaard definitief antwoord verkeerd aangehaald wordt en bovendien nog niet echt overtuigd bent door dat definitieve antwoord. Vandaar dat ik toch niet anders kon dan achter de pc kruipen en een ander definitief antwoord te dichten. En wat mij betreft mogen er meer volgen.
Blogger en mede-architectuurliefhebber Bescha stelt namelijk dat ik beweerd zou hebben dat het schitterende Woudagemaal niet gebouwd zou zijn in Amsterdamse School, omdat het veel te ingetogen zou zijn voor die stroming. “Volgens hem is het gebouw veel te ingetogen voor de Amsterdamse school.” En daar hebben we al een gelijk een misverstand. Ik heb zeker beweerd dat het bouwwerk niet in Amsterdamse School, daarbij stelde ik: “De kenmerken vd school zijn niet terug te vinden in gemaal, te rationeel.” En rationeel is toch wat wezenlijk anders dan ingetogen. Het is juist de door Bescha zelf aangehaalde website van woudagemaal.nl die de term ingetogen gebruikt: “Het bijzondere bakstenen gebouw is strak en sober van karakter. Kenmerkend voor de Amsterdamse School zijn de ingetogen gevelversieringen en de horizontale gevelindeling van het Woudagemaal.” Dezelfde site beweert daarnaast ook dat Berlage een belangrijke vertegenwoordiger van de Amsterdamse School was. Met betrekking tot dat laatste was Bescha het met me eens dat dat niet waar is. De A’damse School is juist een tegenbeweging op de stijl van Berlage.
En een website die een dergelijke blunder maakt, moet je verder ook zeer kritisch beschouwen. Kijk naar de verschillende beroemde schitterende panden in Amsterdamse School, het Schip, het scheepvaarthuis, de Dageraad. (zie bijv: http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?id=84)
Ingetogen is niet een woord dat dan direct bij je op zal komen, vandaar dat ik het gebruikt heb. Een ander woord dat niet direct bij je op zal komen is rationeel. En ik heb beweerd dat ik het Woudagemaal geen Amsterdamse School vind, omdat ik het te rationeel vind. Ik heb me daarbij volledig gebaseerd op de foto van de buitenzijde van het gemaal. Dat beeld laat toch wel een heldere lijn en vlakverdeling zien die je rationeel zou kunnen noemen. En van wie werden veel bouwwerken gekenmerkt door een rationeel karakter? Juist, Berlage. (zie bijv. http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?id=488) Ik vrees dus dat de stellers van de site woudagemaal.nl er goed naast zaten.
Wikipedia merkt echter ook op dat het woudagemaal een voorbeeld van Amsterdamse School zou zijn. http://nl.wikipedia.org/wiki/Amsterdamse_School_%28bouwstijl%29
Bescha wees mij daar terecht op. En aangezien ik het gemaal slechts van de afbeeldingen ken, en niet persoonlijk van dichtbij en binnen gezien heb, gaf ik toe dat ik mogelijk te kort door bocht ging, maar dat ik het niet uit de foto’s kan halen. Door Bescha’s definitieve antwoord werd ik echter toch weer getriggerd om veder in de materie te duiken.
Zoals bekend is wikipedia nu niet altijd de meest zuivere bron. De link waar naar verwezen wordt biedt helaas weinig opheldering: http://nl.wikipedia.org/wiki/Ir._D.F._Woudagemaal Ook hier wordt volstaan met het simpel melden dat het A’damse School zou betreffen. Na enig gegoogle, kwam ik wel een andere speciale woudagemaal wiki tegen: http://wiki.woudagemaal.nl/w/index.php/Vrijwilligers_van_het_Woudagemaal
En hier wordt gelukkig wel verder ingegaan op de Amsterdamse School en hoe die dan in het gemaal terug zou komen. Er wordt onderaan gesteld:
“Bouwwerken van de Amsterdamse school hebben vaak een grote samenhang in symmetrie en decoratieve elementen. (…)
Ook de bouwtrant van het Woudagemaal behoort tot deze Amsterdamse School. Bij het ir. D.F. Woudagemaal is vooral de symmetrie aanwezig. Spiegel de machinehal bij de ,,U” van Wouda en je ziet twee gelijke bouwdelen. Het is een sober gebouw omdat de decoratieve elementen enigszins ontbreken.”
Ja, zo lust ik er nog wel een. Het gebouw is symmetrisch, dus Amsterdamse School… ook al ‘ontbreekt het enigszins aan decoratieve elementen’. Daarbij vind ik persoonlijk symmetrie nou niet hét meest kenmerkende van de Amsterdamse School, hoewel er zeker symmetrische voorbeelden zijn. Symmetrie wordt in veel bouwstromingen gebruikt en is daarmee zeker niet aan maar één school te schrijven. Het kan bijvoorbeeld ook gebruikt worden om een helder en rationele indeling te genereren. Zo is bijvoorbeeld het Jachtslot St. Hubertus van Berlage ook volledig symmetrisch, het gebouw van Berlage waar een Bescha een foto van in zijn blog heeft geplaatst symmetrisch en heeft ook de Beurs van Berlage in grote mate een symmetrische opzet (niet volledig).
Van het Woudagemaal kan ik best wel een overeenkomst noemen met de Amsterdamse School, namelijk het materiaalgebruik: baksteen en natuursteen. Maar de Amsterdamse School is daar allesbehalve uniek in. Sterker nog, architectenweb noemt het zelfs een belangrijke overeenkomst met de stijl waar zij een tegenreactie op was: de stijl van Berlage. Zie de link hierboven. “Toch zijn er stilistische overeenkomsten: het gebruik van baksteen als het voornaamste bouwmateriaal en het accentueren van belangrijke punten met natuursteen, bijvoorbeeld.”
Hoog tijd voor, in mijn ogen, meer betrouwbare bronnen. Buiten een Unesco monument is dit gemaal ook een rijksmonument. En van rijksmonumenten zijn de monumentale waarden door het Rijk (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,) beschreven in het monumentenregister. In dit geval hebben we te maken met rijksmonument 25772:
http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php?cAction=show&cOffset=0&cLimit=25&cOBJnr=25772&oOrder=ASC&cLast=1&oField=OBJ_RIJKSNUMMER&sCompMonNr=25772&sCompMonName=&sStatus=&sProvincie=&sGemeente=&sPlaats=&sStraat=&sHuisnummer=&sPostcode=&sFunctie=&sHoofdcategorie=&sSubcategorie=&sOmschrijving=&ID=0&oField=OBJ_RIJKSNUMMER
En wat staat daar in de omschrijving? “Het gemaal bestaat uit een machinehuis, een ketelhuis haaks daarop een open kolenopslag. Machinehuis in monumentale vormgeving herinnerend aan de Beursperiode van Berlage.”
Ook op een andere plek wordt door de rijksdienst gesteld dat het bouwwerk in de stijl van Berlage is: http://www.cultureelerfgoed.nl/node/2172/
“Werelderfgoed
Het ir. D.F. Woudagemaal uit 1920 is het grootste nog werkende stoomgemaal ter wereld en prijkt op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Het strakke, stoere gebouw in de stijl van Berlage vormt met zijn machinehuis, ketelhuis en 60 meter hoge schoorsteen een markant silhouet in het Friese polderlandschap.”
Op de site van Unesco staat er op het eerste oog weinig over de architectuur, maar er staat wel iets: http://www.unesco.nl/themas/cultuur/werelderfgoed-1/woudagemaal
“De architectuur van het bakstenen gebouw is zakelijk van karakter.”
Wanneer je echter verder gaat zoeken kom je de aan de nominatie en benoeming ten grondslag liggende stukken tegen:
http://whc.unesco.org/en/list/867/documents/
In de nomination file uit 1988 http://whc.unesco.org/uploads/nominations/867.pdf staat vervolgens op blz. 20 de volgende beschrijving:
“The design of the buildings is austere, severe and yet monumental. It is characteristic of the Dutch architecture of the early 1900s. The carefully laid visible bricks, the restrained design language and detailing and the almost lacking presence of any kind of decoration are typical of the architecture introduced bij the architect H.P. Berlage (Beurs (Stock Exchange) in Amsterdam, 1989 – 1903).
Persoonlijk heb ik meer vertrouwen in bronnen als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Unesco, dan in wikipedia. Te meer omdat aan de benoemingen tot Rijksmonument en Werelderfgoed lange uitgebreide openbare procedures voorafgegaan zijn. Bij wiki is het toch vaak maar gissen of de bron echt betrouwbaar is en het bij het juiste eind heeft.
In dit geval vind ik dat er per saldo toch veel meer bewijzen en aanwijzingen zijn dat het Woudagemaal niet in de Amsterdamse School is gebouwd, maar in de meer rationele stijl van Berlage. Daarom kom ik ook tot mijn definitieve antwoord: het Woudagemaal is echt geen Amsterdamse School.
Zowel wikipedia als de site woudagemaal.nl zitten er, alle goede bedoelingen ten spijt, volgens mij dan ook naast.
Ik ben eigenlijk wel benieuwd hoe andere lezers over deze kwestie denken. Vinden jullie het woudagemaal wel of geen voorbeeld van Amsterdamse School?
Rest mij nog Bescha te bedanken voor deze leuke discussie, heb er zelf weer veel van geleerd.
Houdoe,
Choufke.
Pingback: Dat het maar vaak hoogwater in Friesland mag zijn « Monumentje!