Duitse winkeliers drongen ons de kerstboom op

Schilderij van de negentiende-eeuwse Oostenrijker Franz Krüger. De romantiek van een kerstboom.

Hooggeëerd publiek! Bij bakker H.P. Hunck aan de Vijgendam te Amsterdam is er suikergoed, chocolade en ander gebak voor in de kerstboom te koop. Dat was te lezen in een advertentie in het Algemeen Handelsblad, op 22 december 1852.

De advertentie meldde verder dat  in de dagen rond kerst ‘een schoone beweegbare, verlichte KERSTBOOM te zien zal wezen’. “En dat dan ook weer te verkrijgen zal zijn de zoo algemeen bevallen KERSTKRANSEN, die bijzonder goed van smaak zijn en gepasseerde jaren den bijval van het Publiek genoten hebben.”

Traditie

Hoe oud is nou de traditie van de kerstboom? Bovenstaande advertentie van de Amsterdamse bakker is de oudste krantenvermelding van het woord ‘kerstboom’ die ik kan vinden. Gebruiken we kerstbomen sinds 1852? Aan de advertentie te zien aten mensen al minstens een paar jaar kerstkransen. In Amsterdam, althans.

Op zich is het gebruik om tijdens de Donkere Dagen in december iets groens in huis te halen oeroud. De Oude Romeinen hingen rond het Midwinterfeest lauriertakken op in hun villa’s. Volgens Duitse verhalen zouden bakkers in de middeleeuwen al bomen vol eten hangen.

Verboden Vrucht

Dat mochten arme kinderen met nieuwjaar dan opeten. Ook hingen er appels in bomen, om de Verboden Vrucht van Adam en Eva te symboliseren. Zijn dat wellicht de voorouders van onze kerstballen?

In de Lage Landen waren kerstbomen nog lang onbekend. Via Duitse migranten kwam de boom in andere landen terecht. In 1837 verscheen de kerstboom in de Verenigde Staten, twintig jaar later stond de eerste in Parijs.

Vertaald

De achternaam van de Amsterdamse bakker Hunck suggereert een Duitse achtergrond. Dat geldt ook voor de Haagse confiturier Monchen. Die adverteerde in 1847 in het Dagblad van ’s Gravenhage dat er in zijn zaal aan de Lange Houtstraat een Weihnachtsbaum staat, “zoo als zulksch in Duitschland (…) gebruikelijk is”. Ingeburgerd was het in Nederland toen duidelijk nog niet. Het Duitse woord was toen nog niet eens vertaald.

Wie een kerstboom in huis haalt en denkt daarmee een eeuwenoude traditie voort te zetten, heeft het toch wel mis. In Nederland is de gewoonte zo’n 160 jaar oud, misschien iets ouder. Het is ons opgedrongen door Duitse winkeliers. Waarom doet iedereen hier dat dan toch zo fanatiek? Omdat de kerken in ons land het gebruik in de tweede helft van de negentiende eeuw flink hebben gestimuleerd.

Drie-eenheid

De katholieken zagen in de driehoekige boom de heilige drie-eenheid. De protestanten gebruikten de kerstboom om reclame te maken voor hun evangelie. Bovendien konden ook zij op deze manier armen van geschenken voorzien. Zo werd Nederland een kerstboomland, al is het hier toch een beetje invented tradition, dus nep-folklore. Is dat erg? Nee.

In mijn woonkamer staat ook een kerstboompje, zij het van bescheiden afmetingen. Gewoon, omdat het leuk is. Ik wens alle lezers van dit weblog een prettig kerstfeest!

Afbeelding: Wikimedia