Een Utrechtenaar van achter de Dom

Tussen de brokstukken van de dom waren genoeg donkere hoekjes waar je je kon terugtrekken.

Ooit, lang geleden, had ik een weblog over taal. Later ben ik dit blog over erfgoed begonnen. Is daar een leuke verbinding tussen te maken? Zeker. Zo heb je monumenten die invloed hebben gehad op onze taal.

Een leuk voorbeeld daarvan is de Utrechtse uitdrukking ‘die is van achter de Dom’. Mijn grootouders aan moeders kant, beide geboren en getogen in de Domstad, gebruikten dat wel eens. Ze keken daar meestal een beetje schalks bij: iemand van achter de Dom is homo.

Storm

Voor de oorsprong van deze zegswijze moeten we terug naar het jaar 1674. Een stevige storm teisterde toen de stad Utrecht. Daarbij stortte het middenschip van de Domkerk in. De hoge toren en het koor bleven gespaard. Dit is tot op de dag van vandaag te zien: het ruime Domplein scheidt nu Domtoren van de rest van de kerk.

De ruïne van het middenschip bleef aanvankelijk staan. Daartussen lagen grote puinhopen. Zo ontstond midden in de stad een plek met veel donkere hoekjes waar je weg kon kruipen. Je kon er bepaalde dingetjes doen die voor de goegemeente onzichtbaar moesten blijven. Met andere woorden: de resten van het kerkgebouw werden een homo-ontmoetingsplek.

Voorkeuren

Natuurlijk wist heel Utrecht wat daar gebeurde; naïef waren ze toen heus niet. Als je vaak achter de Dom vertoefde, was het wel duidelijk wat je voorkeuren waren. Zo ontstond een mooie zegswijze. Dit was natuurlijk een doorn in het oog van veel calvinistische dominees. Toen in 1730 de koster van wat er van de domkerk over was zich beklaagde over het in zijn ogen onzedelijke gedrag, brak de hel dan ook los. De dominees hadden een hoop macht.

De plaatselijke overheid besloot dat het genoeg was geweest en sloeg een groot aantal ‘sodomieten’ in de boeien. Een aantal van hen werd wegens sodomie veroordeeld en zelfs terechtgesteld. Berichten hierover gingen het hele land rond en die maakten zoveel indruk, dat ‘Utrechtenaar’ in een groot deel van de Nederlanden zelfs een synoniem voor homo werd. Oudere mensen uit Utrecht noemen zich nog steeds liever ‘Utrechter’. Tenzij ze van achter de Dom zijn, wellicht.

Bescheiden

In 1829 werden de resten van de Domruïne opgeruimd en ontstond het huidige Domplein. Niets herinnert nog aan die wrede homo-repressie, behalve een bescheiden plaquette ergens tussen de straatstenen. De huidige stad Utrecht schaamt zich een beetje voor die vervolgingen van toen. Terecht.

Bron afbeelding: Utrechts archief