Neogotiek: architectuur van het Brabantgevoel

Lambertuskerk in Veghel: keigezellige Brabantse neogotiek.

De Noord-Brabantse schrijver Wim Daniëls heeft in zijn nieuwe boek De groeten uit Brabant geprobeerd de ziel van die provincie bloot te leggen. Als getogen Brabo kan ik natuurlijk niet achterblijven. Vandaar dat ik mezelf de vraag heb gesteld: wat is het ultieme Brabantse erfgoed?

Welk monument of welke monumenten geven me nu het echte Brabant-gevoel? Er valt me een regel uit een beroemd lied over de provincie binnen: “Een pleintje met bomen omrand”. En ik denk aan de vele neogotische, katholieke kerken in Brabant. Het Rijke, Roomsche leven.

Vals

Vals sentiment, zult u denken. En terecht. Neogotiek is een architectuurstroom vol vals sentiment. In de negentiende eeuw wilden ze quasi-romantisch de middeleeuwen nadoen, maar dan wel protseriger en grootser dan dat het ooit was. Zo verrezen tussen pakweg 1850 en 1920 de kerkjes met hun geglazuurde bakstenen en veel te spitse kerktorentjes als paddenstoelen uit de grond.

Vaak vervingen die echt historische kerken, die in de late middeleeuwen in het toen bloeiende Brabant waren neergezet. Die waren vaak tot de Franse tijd in handen van een kleine, maar machtige protestantse gemeenschap. Koning Lodewijk Napoleon regelde dat de katholieke gemeenschappen de meeste kerken terugkregen.

Los

Na de grondwetsherziening van 1848 was er helemaal geen verbod meer op het katholicisme en gingen de Roomschen helemaal los. Ja, ook in andere provincies verrezen neogotische prulletjes her en der. Maar nergens ging het zo tekeer als in Brabant. De kerkjes schoten als paddestoelen uit de grond.

Zo Brabants als de Efteling.

Vele daarvan zijn in de loop van de twintigste eeuw afgebroken. Maar veruit de meeste staan er nog en bijna elk Brabants dorp heeft er nu een staan. De meeste staan op de rijksmonumentenlijst. Toch is het voortbestaan van veel van ze niet verzekerd; ontkerkelijking zorgt voor steeds meer leegstand.

Efteling

Het zou jammer zijn als die neogotische kerken zouden verdwijnen. Niet omdat ik ze nou echt mooi vind. Maar ze horen bij Brabant, net zoals de Efteling en het worstenbroodje. Het blije, valse sentiment dat lekker toch keigezellig is. De Brabantse edelkitsch uit grootmoeders tijd.

Heb ik het boek van Daniëls al gelezen? Nee, maar dat gaat vast nog wel gebeuren. Omdat Brabant goed voelt.

Foto's: Havang en Michiel1972 (Wikimedia)