Watersnood maakte een einde aan veel erfgoed

De historische kerk van Elkerzee overleefde de ramp niet.

Hoeveel rijksmonumenten zijn tijdens de Watersnoodramp in 1953 verwoest? Het antwoord is makkelijk te geven: nul. Pas in 1961 zijn we in Nederland erfgoed op een lijst gaan zetten.

Verdwenen monument blijft op de lijst

Het pand is fonkelnieuw en kán geen monument zijn.

Hè?! Op zoek naar wat informatie over monumenten in Hulst kom ik op Wikipedia een gloednieuw pand tegen. “Fors hoekpand met dwarspand aan de lange Nieuwstraat”, zo luidt de omschrijving. Ongetwijfeld, maar er is niets ouds aan.

Gelukkig is er meer informatie te vinden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). “Fors hoekpand met dwarspand aan de Lange Nieuwstraat. Het pand, dat een voorgevel heeft van nieuwere datum is op de ontwerplijst geplaatst vanwege verscheidene oude onderdelen zoals de kap en voorts in verband met de historische betekenis.”

Een huis uit de elfde eeuw?

Je schijnt goed te kunnen eten in het pand.

Een goed verhaal moet je niet kapot checken, zeggen ze wel eens. Maar toen ik uit meerdere bronnen begreep dat een pand in Sluis uit de elfde eeuw dateerde, voelde ik toch wel erg veel nattigheid. Bestond het Zeeuws-Vlaamse stadje toen al? Of was het nog een modderige zandplaat?

Dus heb ik even gewacht met het schrijven van een enthousiast verhaal met als strekking ‘Vergeet de Proosdij in Deventer; Neêrlands oudste huis staat in Sluis’. Wat zeggen de kenners over dit huis aan de Beestenmarkt 1 in de Zeeuwse plaats? Ik legde de vraag bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) neer.

Beter een mooie ruïne dan lelijke sloop

Laat de Gregorius de Grote-kerk dan maar vergaan.

Ik ben opgegroeid op een steenworp afstand van een ruïne van een middeleeuws kasteel. Dat bestaat uit niets meer dan de twee muren van de grote toren. Fascinerend, vond ik als kleuter al.

Herbestemmingen hoef je niet te zoeken voor een dergelijke resten. Dat is ook geen hele grote ramp, want de onderhoudskosten zijn relatief laag. Dus waarom laten we monumenten waar echt geen bestemming voor is, niet gewoon tot ruïne vervallen? Zeker in krimpgebieden als Zeeuws-Vlaanderen moet dat toch gewoon kunnen.

De echt oude huizen in Nederland

Pand aan Oudegracht

Het oudste woonhuis van Amsterdam dateert uit 1485, weten we sinds deze week. 527 jaar is een respectabele leeftijd. Toch zijn er elders in Nederland oudere te vinden. Zo dateert een pand aan de Utrechtse Oudegracht uit 1315. Maar we kunnen nog verder terug… Ik pretendeer niet dat dit de top 3 oudste huizen van Nederland is, maar het komt zeker in de buurt.

Toch een bestemming voor leegstaande stadhuizen?

Het gebouw is voor 1 euro verkocht.

De stadhuizen van Aardenburg en Bolsward, respectievelijk in Zeeland en Friesland, hebben tijdenlang leeggestaan. Dat heb ik enige tijd terug bericht op dit weblog. Over beide panden is er nieuws.

Het gebouw in het Zeeuwse Aardenburg, een monument uit 1951, lijkt in elk geval gered. De huidige eigenaar, de gemeente Sluis, heeft het voor 1 euro verkocht aan lokale, culturele groepen. Deze krijgen daar een subsidie van 250.000 euro bij, op voorwaarde dat ze het gebouw blijven onderhouden en er een museum in vestigen. Dat meldt regiokrant PZC.

Iets positiefs over Westkapelle: een bijzonder vuurtorenduo

Westkapelle-Hoog dateert al van 1470.

Schrijf eens iets positiefs over Westkapelle. Dat roept een zekere Clazina Dingemanse in een opinie-artikel in NRC Handelsblad. Volgens ‘de media’ is de Zeeuwse plaats, waar zij vandaan komt, de laatste tijd neergezet als christen-fundamentalistisch pedofielendorp, laat ze in het stukje weten.

Nou, mevrouw Dingemanse, ik komt u graag tegemoet. Ik wilde namelijk al een tijdje iets schrijven over een interessant monumentenduo in Westkapelle: Westkapelle-Laag en Westkapelle-Hoog. Dat zijn twee bijzondere vuurtorens.

Planologische hoogstandjes bestaan al sinds de middeleeuwen

Niet alle hoeken van Borssele zijn precies 90 graden.

Op de plattegrond van de meeste Amerikaanse steden zou je zo een potje kunnen dammen, zo recht is het stratenpatroon. Hier in Nederland is dat meestal anders. De meeste plaatsen zijn hier in de loop der eeuwen ontstaan; dan weer hier een huisje erbij, dan weer daar een straatje achter.

De meeste oude binnensteden en dorpskommen hebben dan ook een wat rommelig aandoende plattegrond. Maar enkele plaatsen in Nederland vormen hierop (deels) een uitzondering. Dat zijn dan ook dorpen en steden die op de tekentafel zijn bedacht. Dat is niet iets dat in de twintigste eeuw is uitgevonden; ook onze verre voorouders konden er wat van.

Scandinavische noodhulp na Watersnoodramp vaak nog fier overeind

De houten huizen, zoals deze in Stavenisse, zijn vaak nog in goede staat.

Het woeste water teisterde Zuidwest-Nederland, vandaag precies 59 jaar geleden. Ruim 1.800 doden, weggespoelde huizen, boerderijen, vee… En de Deltawerken als antwoord op de grote Watersnoodramp. Met een hoofdletter W, want in het collectieve geheugen is het nog steeds dé Watersnoodramp.

Die ‘Zeeuwse tsunami’ heeft natuurlijk ook de nodige historische gebouwen verzwolgen. Maar het heeft daarnaast weer erfgoed opgeleverd. In Zeeland, maar ook in westelijk Noord-Brabant, staan nog heel wat houten noodwoningen overeind. Vaak was dat degelijk spul, dat geschonken was als noodhulp door Noord-Europese landen.

Zierikzee: veel rijksmonumenten per capita

Het pand d'Haane in Zierikzee. Een van de oudste gevels in Nederland.

Met vrouw en kind ben ik een lang weekend wezen uitwaaien op het Zeeuwse eiland Schouwen-Duiveland. Onder meer heb ik genoten van het oude stadje Zierikzee. 568 rijksmonumenten op ruim tienduizend inwoners. Is dat niet de meeste rijksmonumenten per hoofd van de bevolking in Nederland?

Een van de bijzonderste gebouwen vond ik huis d’Haane. Het pand dateert uit de 13e eeuw. Zo ver ik weet een van de oudste huizen van Nederland die zo goed bewaard is.

Morgen ga ik weer wat uitgebreider bloggen. En ik beloof de lezer: binnenkort meer Zeeland. Met nadruk op Zee.